Dana 26. i 27.05.2022. godine, Dijana Popović-Gavranović, načelnica Stručne službe učestvovala je na seminaru „Program osnovne obuke stručnih radnika/ca, stručnih saradnika/ica i članova/ica multidisciplinarnih timova za prevenciju i suzbijanje dječjih ugovorenih brakova“, u organizaciji NVO Centar za romske inicijative Nikšić i Centar za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG), kroz projekat “RE zajednica: zdravstvo, obrazovanje, zapošljavanje i socijalna pravda”, koji finansira Evropska Unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave, digitalnog društva i medija.
Obuka je održana u Podgorici, u Hotelu “Ramada”, za predstavnike centara za socijalni rad, vaspitno-obrazovnih institucija, policije, tužilaštva.
Opšti cilj obuke: sticanje znanja i vještina kod stručnih radnika, stručnih saradnika i članova Multidisciplinarnih timova u cilju prevencije i spriječavanja dječjih ugovorenih brakova.
Specifični ciljevi programa: Sticanje osnovnih znanja o uzorcima i posljedicama rasprostrenjenosti dječjih brakova i negativnih aspekata tradicije u romskoj i egipćanskoj zajednici; Prepoznavanje pojave i postupanje nadležnih institucija u slučaju saznanja o dječjim ugovorenim brakovima; Upoznavanje učesnika/ca sa normativno-pravnim okvirom u zaštiti žrtava ugovorenih brakova na nacionalnom i međunarodnom nivou i upoznavanje sa postojećim sistemom zaštite žrtava na nacionalnom nivou; Upoznavanje učesnika/ca sa postojećom teorijom promjene o dječjim ugovorenim brakovima (Tanushree Soni-Unicef-Centar za romske inicijative 2017).
Predavači su bili: Fana Delija, magistra pedagoških nauka i Slavko Milić, magistar javnog prava.
Obuka je sprovedena kroz tematska predavanja, iskustveni rad, edukativni dokumenatni film “Izbjegni moju sudbinu” (https://crink.me/izbjegni-moju-sudbinu). Navedeni Dokumentarni film o aktivnostima putujućeg ženskog karavana, koje je NVO Centar za romske inicijative – Nikšić sproveo u periodu 19.-22. oktobar 2012. godine u 17 romskih naselja u Nikšiću, Podgorici, Beranama i Ulcinju, prikazuje živote Romkinja i Egipćanki koje su žrtve ranih i ugovorenih brakova. Film je napravljen u okviru projekta “Akcija protiv prisilnih i ranih brakova u romskoj i egipćanskoj zajednici u Crnoj Gori, uz finansijsku podršku Ambasade SAD – Podgorica, a snimala je i pripremila Amra Prutina iz Centra za dramski odgoj iz Mostara.
Ako se o dječijim brakovima govori kao o običajima i tradiciji
, bez uvida da su djeca na tu tradiciju natjerana, sa ukazivanjem da sama djeca često svoj brak ne doživljavaju kao prisilu ni kao iskorišćavanje od strane svojih roditelja, jer su odrasli s tim fenomenom ili su brak shvatili kao zaštitu ili pomoć svojoj porodici, ulazi se u rizik
opravdavanja i normalizacije nasilja, zlostavljanja, iskorišćavanja djece.
Umjesto toga, dječije brakove treba tretirati kao tešku povredu ljudskih i dječijih prava, a suzbijanje dečijih brakova kao borbu protiv jednog oblika trgovine ljudima jer postoji opšti društveni konsenzus o tome šta je najbolje za dijete, podržan: Porodičnim zakonom Crne Gore, Krivičnim zakonikom Crne Gore, Zakonom o zaštiti od nasilja u porodici; Evropskom konvencijom o ljudskim pravima (1950); UN Konvencijom o uklanjanju svih oblika diskriminacije žena (CEDAW, 1979); UN Konvencijom o pravima djeteta (1989); Konvencijom Savjeta Evrope o zaštiti djece od seksualnog zlostavljanja i seksualne zloupotrebe (Lanzarot konvencija, 2007.); Konvencijom Savjeta Evrope o borbi protiv trgovine ljudima (2008);
Konvencijom Savjeta Evrope o spriječavanju i borbi protiv nasilja nad ženama i nasilja u porodici
(
Istambulska konvencija, 2014); Rezolucijom Savjeta Evrope 1468 (2005) o prisilnim brakovima i dječjim brakovima; Preporukom Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope 1723 (2005) o prisilnim brakovima i dječjim brakovima. Kroz većinu navedenih međunarodnih dokumenta države potpisnice se pozivaju na određivanje uzrasta od osamnaest godina kao minimalne uzrasne granice za sklapanje braka. Takođe, Rezolucija Evropskog parlamenta od 4.10.2017. o zaustavljanju prakse dječjih brakova (2017/2663(RSP)) i Rezolucija od 4.07.2018. U susret vanjskoj strategiji EU-a protiv ranih i prisilnih brakova – sljedeći koraci (2017/2275(INI)) upućuju da dječije, rane i prisilne brakove treba smatrati teškom povredom ljudskih i dječjih prava.
Stoga najbolji interes i dobrobit djeteta ne smije biti
ograničen postojećim običajima i tradicijom ranog sklapanja brakova u bilo kojoj zajednici.
Dječiji ugovoreni, prisilni brakovi imaju elemente krivičnih djela iz oblasti kršenja polnih sloboda, seksualnog zlostavljanja i iskorištavanja djeteta, krivičnih djela protiv porodice i braka, kao i krivičnog djela trgovina djecom, a krše se i odredbe Porodičnog zakona i međunarodnih propisa i preporuka.
Krše se prava devojčica na zdravlje, obrazovanje, jednakost, buduće zapošljavanje, pravo na život bez nasilja.
Žrtve dječijeg braka su i dječaci, čime se i oni stavljaju u ulogu odrasle osobe za koju nisu spremni, što smanjuje i njihove mogućnosti za dalje obrazovanje i napredovanje.
Posljedice su dalekosežne, ne samo po konkretnu djevojčicu ili dječaka koji su žrtve prisilnog braka, nego i za sve djevojčice i dječake koji žive u marginalizovanim, zatvorenim zajednicama, njihovu buduću porodicu-djecu.
Siromaštvo se ističe kao faktor koji je najsnažnije povezan s pojavom dječjih brakova, pri čemu se ne radi samo o siromašnim porodicama, već i o siromašnim zajednicama, kao i o tradicionalnim i veoma patrijarhalnim zajednicama u kojima je prisutna rodna nejednakost i diskriminacija žena i djevojčica. Često su to neintegrisane romske i egipćanske zajednice, sa tradicionalnim načinom života, patrijarhalnim sistemom vrijednosti, u kojima se vrijednost i doprinos žene sagledava se kroz rađanja djece i brigu o kući. Takođe, očuvanje nevinosti djevojke prije braka je pitanje časti i ugleda porodice pa se rana udaja u takvim situacijama smatra preventivnom mjerom, jer se predbračni polni odnos i trudnoća smatraju velikom sramotom kako za djevojku, tako i za njenu porodicu. Uzrast djevojke za ulazak u brak u ovakvim zajednicama nije odlučujući za određivanje legalne i moralne prihvatljivosti istog jer je od toga važnije očuvanje svog tradicionalnog statusa. Različitost ovih zajednica je direktan povod za marginalizaciju, diskriminaciju i dalje socijalno isključivanje od strane šireg društvenog okruženja koje takva pravila ocjenjuje zastarjelima i nazadnima, što djeluje kao povratna sprega: što je marginalizacija veća, to su stege zajednice jače u namjeri da se očuva njen integritet. Takođe, diskriminacija, stigmatizacija i predrasude
doprinose da problem dečijih brakova ostaje na socijalnoj margini.
Djeca se protiv ovakvog surovog prekida djetinjstva ne mogu sama boriti. Ona koja pruže otpor dječijem braku pomjeraju granice ljudskih prava u svojim zajednicama. Malobrojni uspiju, ostali budu odbačeni od porodice i zajednice kojoj pripadaju.
Ako djeca žive u integrisanim zajednicama, u kojima roditelji mogu da imaju posao i redovnu zaradu, obezbijede odgovarajući stambeni prostor, djeca idu u školu, sa jednakom mogućnostima za obrazovanje, posebno srednje, gdje institucije zajedničkim djelovanjem brinu da ne dođe do napuštanja škole, pružaju usloge savjetovanja o planiranju porodice, zaštiti seksualnog i reproduktivnog zdravlja, zdravstvene usluge, rade na prevenciji svih pojava koje doprinose transgeneracijskom prenosu siromaštva, uključujući i šire djelovanje radi promjene društvenih i kulturnih obrazaca u ponašanju muškaraca i žena kako bi se uklonile predrasude, običaji i prakse zasnovane na ideji o podređenosti ili nadređenosti bilo kojeg pola ili na stereotipnim ulogama muškaraca i žena te na proširivanju zaštite djece od svih praksi koje štetno djeluju na njihov psihofizički integritet i ostvarivanje dječijih ljudskih prava, smanjuje se rizik dječijih brakova.
Od posebnog je značaja naprijed navedeni niz međunarodnih dokumenata koji ističu potrebu propisivanja minimalnog uzrasta za stupanje u brak na način da bude usklađen sa definicijom djeteta prema UN Konvenciji o pravima djeteta i bez obzira na pristanak roditelja i/ili sudova (na to upućuje i Odbor za prava djeteta u svojem Opštem komentaru br. 20. o implementaciji dječjih prava tokom adolescencije). Ipak, veliki broj zemalja (među kojima i Crna Gora, shodno Porodičnom zakonu) i dalje dozvoljava sklapanje braka prije navršene punoljetnosti (sa šesnaest godina).
Takođe, Smjernice za postupanje nadležnih institucija u slučajevima prepoznavanja i procesuiranja dječjih brakova i vanbračnih zajednica (2017., autor NVO Centar za romske inicijative Nikšić, shodno Strategiji zaštite od nasilja u porodici 2016–2020. godine) doprinose jačanju saradnje i efikasnosti državnih tijela koja su direktno uključena u borbu protiv sklapanja nedozvoljenih brakova. Ovaj dokument propisuje operativne postupke, koji su definisani Smjernicama i zakonskim obavezama institucija: policije, centara za socijalni rad, zdravstvenih, vaspitno obrazovnih ustanova, pravosudnih organa, Ministarstva ljudskih i manjinskih prava, NVO.